مروری انتقادی بر دوره‌بندی‌های انجام‌گرفته از اندیشه و عمل ژئوپلیتیکی و ارائۀ یک دوره‌بندی جدید

قدمت واژة ژئوپلیتیک و دانش آن به‌خصوص در بعد نظری، اندکی فراتر از یازده دهه است، اما ریشۀ اندیشه و عمل ژئوپلیتیکی، به قلمروخواهی، قلمروسازی، قلمروداری و قلمروگستری انسان و جست­وجوی وی برای تأمین امنیت خود و قلمروش برمی‌گردد. بیشتر صاحب‌نظران جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک، بر تاریخی­بودن اندیشه و عمل ژئوپلیتیکی اذعان دارند، اما اتفاق­نظری در تعریف ژئوپلیتیک و دوره‌بندی‌های انجام­گرفته از اندیشه و عمل ژئوپلیتیکی وجود ندارد. در این پژوهش، به روش توصیفی- تحلیلی و مقایسه‌ای، به بررسی انتقادی این دوره‌بندی‌ها پرداخته می­شود. با بررسی این دوره‌بندی‌ها و با توجه به نقاط عطف و فصول افتراق آن‌ها، تمامی دوره‌بندی‌ها در دو دستة کلی گنجانده شدند: 1. دوره‌بندی‌های تاریخی از اندیشه و عمل ژئوپلیتیکی و 2. دوره‌بندی‌های معطوف به تاریخچة علم ژئوپلیتیک. مهم‌ترین ضعف این دوره‌بندی‌ها، نقص و نارسایی آن‌ها در پوششی کامل و تاریخی از اندیشه و عمل ژئوپلیتیکی در دوره‌های مختلف است. البته بعضی از این دوره‌بندی‌ها نیز منحصر به یک بعد ژئوپلیتیک (عمدتاً بعد نظری) یا تاریخ علم ژئوپلیتیک هستند. با واکاوی این دوره‌بندی‌ها و بررسی قوت­ها و ضعف­های آن­ها، یک دوره‌بندی جدید ارائه شد که ضمن جامعیت برای دربرگرفتن تمامی دوره‌بندی‌های قبلی، ابعاد مختلف ژئوپلیتیک را نیز دربرگیرد. در دوره‌بندی پیشنهادی، اندیشه و عمل ژئوپلیتیکی به سه دورة پیشامدرن، مدرن و پسامدرن تقسیم شده است.